Program profilaktyki raka szyjki macicy

1. Etap podstawowy klasyczny (obowiązuje do 30.06.2026 r.)

− pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego.

Program skierowany jest do kobiet wieku 25–64 lat.

• Badanie można wykonać co 3 lata (przy określaniu wieku należy wziąć pod uwagę rok urodzenia).
• Jeśli występują czynniki ryzyka (zakażenie wirusem HIV lub HPV lub w przypadku stosowania leków immunosupresyjnych) badanie można wykonać również po roku.
• Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej ponownie zostają objęte skryningiem cytologicznym. Decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne.

Etap podstawowy test HPV HR i cytologia na podłożu płynnym

• Do udziału w programie nie potrzeba skierowania. Wystarczy, że pacjentka zgłosi się do placówki, która wykonuje takie badania. Uprawnienia do realizacji  Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy ma każda poradnia położniczo-ginekologiczna, która ma podpisaną umowę z NFZ oraz niektóre poradnie POZ. Program jest skierowany do kobiet w wieku 25-64 lata.
• Nowy, 5-letni, schemat zakłada wykonanie testu HPV HR z genotypowaniem, który wykrywa DNA lub RNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) o wysokim ryzyku onkogennym w wymazie z szyjki macicy.
• Jeżeli wynik badania będzie ujemny - lekarz zaleci ponowne badanie profilaktyczne po upływie 3 lub 5 lat, w uzasadnionych przypadkach po upływie 12 miesięcy.
• Jeżeli wynik testu HPV HR będzie dodatni - z tego samego materiału wykonana będzie cytologia płynna (LBC). Jeśli jej wynik będzie prawidłowy, lekarz zaleci ponowne badanie profilaktyczne po upływie 12 miesięcy.
• Jeśli w wyniku badania cytologicznego zostaną stwierdzone zmiany o charakterze dysplastycznym - lekarz ginekolog skieruje pacjentkę na dalszą diagnostykę, tj. badanie kolposkopowe lub badanie kolposkopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego. W przypadku rozpoznania raka szyjki macicy lub inne schorzenie – pacjentka zostanie skierowana do leczenia specjalistycznego lub na dalszą diagnostykę.

Na profilaktyczną cytologię nie trzeba skierowania. Badanie jest bezpłatne, finansuje je Narodowy Fundusz Zdrowia.

Rak szyjki macicy na wczesnym etapie jest wyleczalny w 99% przypadków.

2. Etap diagnostyczny (klasyczny)

− badanie mikroskopowe materiału z szyjki macicy − wynik badania cytologicznego wymazu z szyjki macicy jest sformułowany według Systemu Bethesda 2001.

Wyłączenie z programu:

1) rozpoznanie nowotworu złośliwego szyjki macicy;

2) skierowane (poza programem) do dalszej diagnostyki lub leczenia,

w przypadku rozpoznania nowotworu szyjki macicy lub innego schorzenia wymagającego leczenia specjalistycznego w zakresie onkologii.

Po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) kobiety spełniające kryteria kwalifikacji do programu ponownie zostają objęte programem.

Etap diagnostyczny II  test HPV HR i cytologia na podłożu płynnym

Nowoczesny test molekularny HPV HR oraz cytologia na podłożu płynnym zostały włączone do Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy od 15.07.2025 r.

- Test HPV HR – pomaga wykryć wywołujące raka szyjki macicy szczepy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV 16 i 18)

- Cytologia na podłożu płynnym – jest dokładniejsza i pozwala lepiej ocenić stan zdrowia szyjki macicy.

Badania te pozwolą skuteczniej wykrywać zmiany nowotworowe już na wczesnym etapie. Badaniami zostaną objęte kobiety w wieku 25 - 64 lata.

Wymaz z szyjki macicy jest pobierany na podłoże płynne, co umożliwia wykonanie testu molekularnego HPV HR i oceny mikroskopowej (LBC) z jednej próbki (triage). W przypadku ujemnego wyniku testu HPV HR, badanie będzie wykonywane co 5 lat. W przypadku dodatniego wyniku HPV HR, z tej samej próbki, bez konieczności powtarzania wizyty zostanie wykonana cytologia na podłożu płynnym (LBC). Jeśli cytologia wykryje zmiany na szyjce macicy, pacjentka zostanie skierowana na dodatkowe badania w ramach etapu pogłębionej diagnostyki.

3. Etap pogłębionej diagnostyki

− kolposkopia lub kolposkopia z celowanym pobraniem wycinków i badaniem histopatologicznym.

Kryteria kwalifikacji

Skierowanie z etapu podstawowego programu.

Wyłączenie z programu

Skierowanie (poza programem) do dalszej diagnostyki lub leczenia, w przypadku rozpoznania nowotworu szyjki macicy lub innego schorzenia wymagającego leczenia specjalistycznego w zakresie onkologii.

Wykaz placówek, w których można wykonać bezpłatne badania w ramach programu:

• Program profilaktyki raka szyjki macicy - etap podstawowy
• Program profilaktyki raka szyjki macicy - etap diagnostyczny i pogłębionej diagnostyki

Pliki do pobrania (wg stanu na 01.08.2025):